Rocznik SNPL, Tom 21A
Prezentowana publikacja Przesłanki i reminiscencje uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Uwarunkowania polityczno-prawne i kulturowe jest monografią zbiorową a równocześnie częścią naukową periodyku Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy – „Rocznika SNPL” za 2021 rok (Tom 21A). Redaktorzy „Rocznika SNPL” postanowili uzasadnić wybór takiej, a nie innej formy publikacji.
Międzynarodowa interdyscyplinarna konferencja naukowa zorganizowana przez Stowarzyszenie Naukowców Polaków Litwy miała na celu uczczenie 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja – Ustawy Rządowej reformującej ustrój polityczny Rzeczypospolitej oraz rozszerzającej w różnym zakresie prawa obywatelskie na wszystkie stany ówczesnego państwa polsko-litewskiego. Uczestnicy obrad omówili zagadnienia związane z genezą i tradycją polskiego konstytucjonalizmu, wyprzedzającego podobne uregulowania prawno-ustrojowe w państwach cywilizacji europejskiej końca XVIII wieku. W swoich badaniach odnieśli się również do kwestii zasadniczych, jakimi były reforma oświaty nakierowanej na kształcenie społeczeństwa obywatelskiego, reforma administracyjna centralna i samorządowa. Ważną badaną kwestią była także nowa, również obywatelska, powinność zwiększania bezpieczeństwa narodowego w relacjach z mocarstwami ówczesnej Europy oraz formowanie świadomości narodowej jednoczącej mieszkańców wieloetnicznej Polski w duchu współodpowiedzialności za losy wspólnego państwa. Rozważano ponadto nad historycznym znaczeniem tego XVIII-wiecznego aktu ustrojowego dla wspólnej pamięci narodów – spadkobierców ówczesnej unii. Z tej pamięci czerpiemy dzisiaj wzorce dla współpracy współczesnych wolnych państw i narodów Europy Środkowej – jako kontynuatorów i właśnie spadkobierców tej nowoczesnej idei wolności, sprawiedliwości i mądrego współdziałania.
PRAWNO-POLITYCZNE PRZESŁANKI I REMINISCENCJE UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA s. 1
ARTUR ŁAWNICZAK Czy Konstytucja 3 Maja była pierwszą europejską ustawą zasadniczą? s. 3–19
ŁUKASZ MAJEWSKI, KATARZYNA NOSEK Konstytucja 3 Maja. Próba zmiany ładu politycznego I RP – spóźniona czy za mało radykalna s. 21–31
GRZEGORZ P. SŁOWIK, JAROSŁAW GŁUSZEK Unia czy państwo unitarne? Dylematy twórców Konstytucji 3 Maja wobec relacji Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego s. 33–46
ADAM CHAJEWSKI Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów – trwałość i dramat wypowiedzenia s. 47–64
EDUKACYJNE PRZESŁANKI I REMINISCENCJE UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA s. 65
KATARZYNA DORMUS Sejm Czteroletni wobec problemów oświaty i wychowania s. 67–81
DANUTA KAMILEWICZ-RUCIŃSKA Komisja Edukacji Narodowej i Konstytucja 3 Maja – wpływ reform na współczesną oświatę polską na Litwie s. 83–101
KAROLINA WALANCIK Prawo do edukacji w kontekście unormowań prawnych polskiego konstytucjonalizmu s. 103–114
PAMIĘĆ O UCHWALENIU KONSTYTUCJI 3 MAJA s. 115
BEATA KURYŁOWICZ Językowy obraz Konstytucji 3 Maja w mowach okolicznościowych wygłoszonych w setną rocznicę jej uchwalenia s. 117–130
KATARZYNA KOŚCIEWICZ Pisarze polscy wobec Konstytucji 3 Maja – echa rocznicowe 1891 roku w literaturze dokumentu osobistego s. 131–145
HENRYKA ILGIEWICZ Obchody Święta Konstytucji 3 Maja w międzywojennym Wilnie s. 147–166