Rocznik SNPL, Tom 20

Od Redakcji

Zegar odlicza ostatnie dni 2020 roku, który przemija w cieniu globalnej pandemii COVID-19 i nerwowych ruchów władz poszukujących środków i sposobów ograniczenia negatywnego, a wielu wypadkach katastroficznego jej wpływu na życie codzienne każdego człowieka, społeczeństwa i państwa. Społeczeństwa i struktury państwowe nie były przygotowane na takie wyzwania, a dla zwykłego człowieka ten stan permanentnego i długotrwałego napięcia zmienił kardynalnie dotychczasowy ustabilizowany tryb funkcjonowania i w dużym stopniu zdezorganizował istniejące więzi społeczne. Problemy dnia powszedniego odsunęły na plan dalszy i w jakimś stopniu zdeformowały dotychczasowy system wartości, wymagały bowiem nowej oceny i spłycenia celów do tych, które mają w pierwszej kolejności znaczenie dla naszej codziennej egzystencji. Zaistniała sytuacja nie mogła nie wpłynąć na działalność organizacji pozarządowych, w tym również takich, jak Stowarzyszenie Naukowców Polaków Litwy, gdyż musiały się one odnaleźć w nowej rzeczywistości. Jak poradziło sobie Stowarzyszenie w tej trudnej sytuacji? Czy znalazło jakieś nowe formy i sposoby działania? Na te pytania możemy z satysfakcją odpowiedzieć pozytywnie, gdyż wprawdzie aktywność Stowarzyszenie Naukowców Polaków Litwy w niektórych dziedzinach musiała być ograniczona czy też zminimalizowana (co w większości wypadków było skutkiem wprowadzanych przez władze restrykcji), ale dzięki potencjałowi ludzkiemu potrafiło i w tych niełatwych warunkach realizować swoje cele statutowe.

Rok 2020 dla Stowarzyszenie Naukowców Polaków Litwy był ważny z kilku powodów, pierwszy z nich – to zmiana warty we władzach Stowarzyszenia: nowym prezesem został prof. dr Wojciech Stankiewicz, a skład Zarządu SNPL odnowił się w 50%.

Rok 2020 dla nas jest ważny również ze względu na wydanie jubileuszowego tom 20. „Rocznika SNPL”, który stał się nie tylko poważnym czasopismem naukowym, ale też swoistą wizytówką Stowarzyszenia.

Szanowny Czytelniku!

Oddajemy w Twoje ręce jubileuszowy tom 20. „Rocznika SNPL”. Planowaliśmy znacznie obszerniejszą jego część naukową, gdyż spodziewaliśmy się dużego napływu tekstów opracowanych po VII Międzynarodowej Interdyscyplinarnej Konferencji Naukowej pt. Wojna polsko-bolszewicka i jej implikacje dla Europy (aspekty historyczne, geopolityczne, ekonomiczne i kulturowe), ale ze względu na pandemię konferencja się nie odbyła, a część autorów zrezygnowało z publikacji swoich tekstów w naszym czasopiśmie. Jest to oczywiście duża strata, gdyż tematyka zgłoszonych referatów była bardzo interesująca (patrz projekt programu planowanej na rok 2020 konferencji SNPL, zamieszczony w niniejszym tomie). Jednak wśród kilkunastu artykułów naukowych czytelnik znajdzie wiele interesujących pozycji. Wśród prezentowanych publikacji naukowych mamy zarówno analityczne teksty dotyczące spraw geopolitycznych w Europie, z dużym naciskiem na kwestie mniejszości narodowych (autorstwa Alfonsasa Eidintasa, Tadeusza Gawina, Teresy Gardockiej i Dariusza Jagiełły, Adama Chajewskiego, Jerzego i Sebastiana Juchnowskich, Tadeusza Juchniewicza i Artura Ławniczaka), jak też artykuły poświęcone określonym postaciom, które pozostawiły trwały ślad w historii Polski, Litwy i innych krajów (autorstwa Ireny Fedorowicz, Henryki Ilgiewicz, Małgorzaty Gumper, Małgorzaty Surmacz, Pawła Fiktus), czy też roli wychowania patriotycznego (Karolina Walancik-Ryba). Zamieszczone w Kronice materiały pozwolą lepiej zrozumieć nie tylko misję Stowarzyszenia, ale też spojrzeć na naszą organizację i jej członków z innej perspektywy.

Pragniemy serdecznie podziękować władzom Rzeczypospolitej Polskiej, Stowarzyszeniu „Wspólnota Polska”, Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” oraz Ambasadzie RP na Litwie wraz z Wydziałem Konsularnym za wsparcie działań Stowarzyszenia. Serdeczne słowa podziękowania kierujemy również do Departamentu ds. Mniejszości Narodowych przy Rządzie Republiki Litewskiej za wsparcie wydania tego jubileuszowego tomu „Rocznika SNPL” i wieloletnią merytoryczną współpracę. Dziękujemy serdecznie Kierownictwu i Pracownikom Domu Kultury Polskiej w Wilnie, którzy zawsze z dużą empatią wspierają działania Stowarzyszenia.

Spis treści

Strony tytułowe s. i–iv

Od Redakcji s. v–xii

DZIAŁ NAUKOWY – ARTYKUŁY NAUKOWE s. 1

HENRYKA ILGIEWICZ
Niezrealizowany projekt budowy pomnika Józefa Piłsudskiego w Wilnie s. 3–24

MAŁGORZATA GUMPER
Pamiętniki o Polsce i Polakach Michała Kleofasa Ogińskiego jako przykład zobrazowania tożsamości narodu szlacheckiego oraz ich znaczenie dla wspólnego dziedzictwa potomnych s. 25–59

ALFONSAS EIDINTAS
Slaptas lenkiškai kalbančių gyventojų tyrimas 1933–1934 m. Trakų, Alytaus ir Seinų apskrityse / Poufne zbieranie informacji w latach 1933–1934 o mieszkańcach okręgów trockiego, olickiego i sejneńskiego mówiących po polsku s. 61–89

ADAM CHAJEWSKI
Wychodzenie z podległości, czyli kwestia likwidacji skutków utraty przez Polskę niepodległości w polityce II i III Rzeczypospolitej s. 91–115

TERESA GARDOCKA, DARIUSZ JAGIEŁŁO
Mniejszości narodowe w Polsce a wojna z bolszewikami w 1920 roku s. 117–132

JERZY JUCHNOWSKI, SEBASTIAN JUCHNOWSKI
Imperium rosyjskie w dobie bolszewizmu w polskiej myśli politycznej s. 133–154

MAŁGORZATA SURMACZ
Kazimierz Wyszyński (1890–1935) – od legionisty do dyplomaty s. 155–187

TADEUSZ GAWIN
Polska i Polacy w planach Stalina w latach 1921–1939 w kontekście ziem północno-wschodnich II RP s. 189–217